Skansen w Zubrzycy Górnej czyli Orawski Park Etnograficzny to plenerowe muzeum w Zubrzycy Górnej, w którym można poznać architekturę oraz kulturę mieszkańców dawnej Orawy. Zwiedzania jest sporo. Skansen zajmuje 12 hektarów, a obejrzeć w nim można ponad 60 obiektów. Są to m.in. chłopskie zagrody i chałupy, dwór ziemiański, drewniany kościół i dawna plebania, dzwonnica loretańska, szkoła, olejarnia, folusz, kuźnie, tartak połączony z młynem i farbiarnia z maglem. Panuje tu klimat jak z "Chłopów". Zresztą skansen był planem zdjęciowym m.in. słynnego serialu "Janosik" oraz niezapomnianego "Ogniem i mieczem". I rzeczywiście... Można się tu poczuć jak w filmie.
Co można zobaczyć w skansenie w Zubrzycy?
Prrzede wszystkim skansen w Zubrzycy Gónej to niezwykle urokliwe i sielskie miejsce. Mieści się w rozwidleniu dwóch potoków, obfituje w zagajniki, są też mostki nad wodą. Nie brak tu płotów z wikliny, latem ku górze pną się malwy. Zimą śnieg malowniczo oblepia strome góralskie dachy z drewnianych gontów. Jest tu po prostu pięknie, a spacer po tym terenowym muzeum jest jak podróż w czasie. Trzeba sobie bowiem jasno powiedzieć, że to, co tu zobaczymy, to już zdecydowanie przeszłość. Prawie nikt już nie używa tych narzędzi, prawie nikt nie pamieta do czego służyły, nikt niemal nie żyje w tym rytmie, który jest tu pokazany. Wieczorna "ćma" nas nie dotyczy, a mrok rozświetlają nam dziś ekrany. Jakaż różnica!. Z jednej strony to smutne, lecz z drugiej możemy dostrzec jak daleko zaszliśmy, jak wiele osiągnęliśmy. Jednocześnie pojawia się reflksja, że tego kosmosu technologicznego, który trzymamy w dłoni nadal nie potrafimy właściwie wykorzystać.
W skansenie w Zubrzycy Górnej można obejrzeć obiekty i przedmioty, które funkcjonowały jeszcze w latach 50. XX wieku.Używano ich, bo się sprawdzały lepiej niż cokolwiek innego. Ubogie wsie nie miały dostępu do wczesnej technologii, dlatego opierały egzystencję na tym, co na pewno działało. Te wszystkie zabytkowe przedmioty bardzo nie chciały z Orawy odchodzić. Pamiętam je przecież jeszcze. Drewniana brona, sierp, tara do prania, cepy, kołowrót do powróseł, to wszystko żyło, było używane. Dziś orawska wieś jest już zupełnie inna i trudno byłoby znaleźć choć promil z tego, co zobaczymy, zwiedzając tutejsze ekspozycje. A są tu chałupy górali ubogich, zamożnych, są siedziby tutejszej szlachty i ziemian, są wreszcie zabytki związane z Kościołem. Można na własne oczy zobaczyć i posłuchać, jak przebiegało życie w tej surowej krainie, w której zima częstowała dwumetrowiymi śniegami, zaś kapryśne lato potrafiło pozostawić okolicę bez plonów. To tkliwe doświadczenie poznania trudnych losów ludzkich może się przydać, tworząc perspektywę i szersze tło. Może też pomóc zrozumieć, że nasz własny znój jest na ogół tym, co jest nam przeznaczone. Litując się nad orawianami, walczącymi z lichą górską, kamienistą, surową ziemią, litujemy się nad sobą.
Na początku było... turystyczne schronisko
Historia skansenu w Zubrzycy Górnej zaczęła się w latach 30. XX w., gdy potomkowie rodu Moniaków, sołtysów o korzeniach szlacheckich, przekazali państwu polskiemu dwór, budynki gospodarcze i cztery hektary ziemi. Byli to Joanna z Łaciaków Wilczkowa i jej brat Aleksander Łaciak, z racji zamieszkiwania na stałe w Budapeszcie posługujący się nazwiskiem Sándor Lattyak. Dwór przejęło 13 sierpnia 1937 r. Muzem Tatrzańskie w Zakopanem. Po drugiej wojnie światowej dwór zaczął jednak szybko podupadać, urządzono w nim owczarnię, gdy zmarła Joanna Wilczkowa. Dopiero w 1951 roku Hanna Pieńkowska, konserwator zabytków z Krakowa, zdecydowała o zabezpieczeniu obiektu. Następnie w 1955 r. powstał administrowany przez PTTK Orawski Ośrodek Krajoznawczo Turystyczny. W przeniesienej w 1954 roku karczmie z Podwilka od razu urządzono schronisko turystyczne. Co to były za szalone czasy! Spanie w zabytkowej karczmie drewnianej z XVIII wieku!
W 1974 r. skansen w Zubrzycy Górnej znalazł się w województwie nowosądeckim i zmienił się w Orawski Park Etnograficzny. Schronisko w końcu zamknięto, zaczęto sprowadzać kolejne obiekty, a do struktury parku włączono nieduży skansenik z pobliskiej Sidziny. Na początku XXI wieku dzięki funduszom europejskim park wzbogacił się o kościół drewniany Matki Boskiej Śnieżnej z Tokarni, przeniesiono tam także drewnianą plebanię z Podwilka, w kórej obecnie znajduje się administracja skansenu. Rozpocżęto organizowanie zajęć edukacyjnych, w tym Święta Borówki. W 2006 r. skansen przeszedł pod zarząd Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego. Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej został wciągnięty na listę Państwowego Rejestru Muzeów.
Orawa, gdzie jest?
Orawa w Polsce to historyczna kraina w Europie Środkowej w dorzeczu rzeki Orawa, która dała jej nazwę. Nie wiadomo jednak skąd się wzięła Orawa rzeka. Kraina leży częściowo w Polsce, a w większości na Słowacji. Cały Orawa region ma w Polsce powierzchnię 1900 km kwadratowych. Po polskiej stronie Orawa sięga pod Babią Górę, Pasmo Policy i grzbiet Pasma Podhalańskiego. Później granica idzie w poprzek Kotliny Orawsko-Podhalańskiej i ku Tatrom Zachodnim. Na Słowacji Orawa zahacza o gory Wielka Fatra i Mała Fatra, a z drugiej strony o Beskid Żywiecki. Środkiem tak wyznaczonej Orawy płynie rzeka Czarna Orawa, która po wypłynięciu z zalewu Jezioro Orawskie nosi już inne imię, to nazwa Orawa. Rzeka Orawa płynie do rzeki Wag w zlewni Morza Czarnego. To całkiem spora rzeka, którą organizowane są nawet spływy flisackie.
Spór o Orawę pomiędzy Polską a Czechosłowacją wybuchł po pierwszej wojnie światowej. Górną Orawę zamieszkiwali Polacy, Dolną - Słowacy. Podział odbył się bez plebiscytu, Polska zgodziła się w 1920 roku, by pozostawić w swoich granicach 12 wsi Górnej Orawy. Niedawno obchodzono stulecie tego wydarzenia. W 1924 r. do Polski przyłączono brakujący kawałek Lipnicy Wielkiej, ale oddane zostały wsie Suchá Hora (Sucha Góra) i Głodówka. Między 1938 a 1939 rokiem Polska przyłączyła jeszcze spory fragment terenu Orawy, ale w czasie drugiej wojny światowej całą Orawę przejęła Słowacja, a po wojnie powrócono do poprzednich na mocy umowy z 13 czerwca 1958 r. Dość późno zatem sytuacja na Orawie się ustabilizowała. Nic dziwnego, że jeszcze dwadzieścia lat później można było spotkać w regionie szyldy na których napisy słowackie występowały razem z polskimi. Można się było tu poczuć jak za granicą.
Ile miejscowości jest na Orawie?
Za centrum polskiej Orawy uważana jest dziś Jabłonka lub Jabłonka Orawska - jak mówią niektórzy. Jabłonka, leżąca nad rzeką Czarną Orawą należy do powiatu nowotarskiego. W miejscowości siedzibę ma gmina Jabłonka. Jabłonka to gmina wiejska. Miejscowość leży na trasie drogi krajowej nr 7 (międzynarodowej drogi E-77) na skrzyżowaniu dróg wojewódzkich 957 i 962.
Ile miejscowości jest na polskiej Orawie? Obecnie jest 14 miejscowości na polskiej Orawie. Wsie na polskiej Orawie to: Bukowina-Osiedle, Chyżne, Harkabuz, Jabłonka, Kiczory, Lipnica Mała, Lipnica Wielka, Orawka, Piekielnik, Podsarnie, Podszkle, Podwilk, Zubrzyca Dolna oraz Zubrzyca Górna.
Dojazd do skansenu w Zubrzycy
Jak dojechać do Orawskiego Parku Etnograficznego? Dojazd do skansenu w Zubrzycy jest możliwy od strony Jabłonki oraz Zawoi. Jadąc z Jabłonki drogą wojewódzką nr 957 mijamy Zubrzycę Dolną, a następnie kierujemy się wciąż w górę, gdzie w oddali mjaczy wierzchołek Babiej Góry. To droga w kierunku przełęczy Krowiarki. Niedługo napotkamy po lewej stronie niewielki parking i charakterystyczny drewniany, nakryty daszkami z gontów i przedzielony tynkowanymi na biało słupkami płot skansenu. Z kolei z Zubrzycy trzeba tą samą drogą kierować się przez Krowiarki do Jabłonki. Po zjechaniu z największych wzniesień skansen zobaczymy po prawej stronie drogi.
Najbardziej charakterystycznym elementem widocznym z drogi jest brama skansenu. Drewniane wierzeje zawieszone są na dwóch tynkowanych słupach nakrytych drewnianymi daszkami z gontów. Do prawej strony bramy "przytulony" jest bardzo dobrze zachowany drewniany lamus z Podwilka. Drugiej takiej bramy nie ma nigdzie.
Oprócz tego o obecności w tym miejscu muzeum informują dwie tabliczki przydrożne ogólnokrajowego systemu informacji turystycznej.
W razie problemów z dotarciem można kliknąć w Mapy Google.
W sieni półmrok i spękana polepa gliniana.
Trzydzieści lat temu jako początkujący dziennikarz zawitałem do skansenu, by opowiedzieć szerszej publiczności o etnograficznych skarbach Zubrzycy Górnej. Efekt można dostrzec poniżej.
Więcej ciekawych miejsc do odwiedzenia znajdziesz pod adresem www.wycieczkazadyche.pl lub po prostu wycieczkazadyche.pl.
Znasz? Skomentuj!