Willa architekta Bohdana Pniewskiego, która dziś mieści Muzeum Ziemi, podczas Powstania Warszawskiego stała się ważnym punktem oporu i redutą zrywu stolicy. W rejonie ulicy Książęcej i Placu Trzech Krzyży toczyły się bowiem zacięte walki z Niemcami. Pozostał po nich ślad w postaci utrwalonych na marmurowych schodach plam krwi przelanej przez nieznanego uczestnika walk powstańczych na tyłach Sejmu i na Powiślu. Ten wyjątkowy w swej wymowie dokument z czasów ostatniej wojny upamiętniony został tablicą odsłoniętą wewnątrz budynku w miesiącu pamięci narodowej 21 kwietnia 1980 roku. Oglądając ekspozycję, przedstawiającą zagadnienia związane głównie z geologią, nie sposób uciec od refleksji dotyczącej okrucieństwa wojny i bohaterstwa walczącej stolicy.
 |
| Muzeum Ziemi PAN |
Tradycje przedwojenne
Muzeum Ziemi kontynuuje tradycje Towarzystwa Muzeum Ziemi, powołanego w Warszawie z inicjatywy społecznej w 1932 r. Rok później rozpoczęto gromadzenie pierwszych kolekcji muzealnych, zaś od 1938 r. ukazywały się Wiadomości Muzeum Ziemi w oficjalnym organie. Drugiej wojny światowej zbiory nie przetrwały w całości. Po ich uzupełnieniu dizłalność towarzystwa została wznowiona, a eksponaty przekazano w 1947 r. państwu ludowemu pod warunkiem utworzenia publicznego Muzeum Ziemi. W 1948 r. na mocy rozporządzenia Rady Ministrów powołano placówkę podporządkowaną początkowo Ministerstwu Oświaty. W latach 1953-1959 muzeum przeniesiono do struktur państwowej służby geologicznej. Dopiero w roku 1959 Muzeum Ziemi zostało przejęte przez Polską Akademię Nauk, zgodnie z wcześniej sformułowanymi postulatami I Kongresu Nauki Polskiej.
Dziś Muzeum Ziemi jest pomocniczą placówką naukową podporządkowaną Wydziałowi III Nauk Ścisłych i Nauk o Ziemi PAN. Jest jednocześnie samodzielną placówką muzealną zajmującą się gromadzeniem i ochroną zbiorów, dokumentacją oraz udostępnianiem ich dla celów badawczych i popularyzatorskich, a także badaniami naukowymi oraz publiczną działalnością edukacyjno-oświatową.
Siedzibą Muzeum Ziemi są dwie zabytkowe budowle przy Al. Na Skarpie 20/26 i 27 w centrum Warszawy, znajdujące się wraz z przyległymi terenami ekspozycyjnymi na otwartej przestrzeni w rejonie dawnych założeń pałacowo-ogrodowych "Na Górze". Są one włączone w granice zespołu zabytkowego miasta Warszawy obejmującego Trakt Królewski i uznane w 1994 r. za Pomnik Historii.
Pałacyk Frascati i Willa Pniewskiego
Pałacyk, nazywany Białym Pałacykiem, w którym znajduje się siedziba muzeum, to dzieło Sylwiana Jakubowskiego i Hermana Epsteina, którzy około 1836-1838 roku, na fundamentach drewnianej, XVIII wiecznej oberży (dawnej siedziby księcia Kazimierza Poniatowskiego) i towarzyszących zabudowań, wznieśli murowany pałacyk z gankiem kolumnowym. Autorem projektu "Białego Pałacyku", zbudowanego w stylu późnoklasycystycznym, był najprawdopodobniej Alfons Ferdynand Kropiwnicki. Posesja zmieniała kilkakrotnie właścicieli, aż w końcu w roku 1849 nabyli ją Braniccy, którzy przekształcili całe założenie parkowe oraz istniejące budynki w stałą warszawską siedzibę rodu. Obiekt przeszedł z czasem na własność Lubomirskich, pozostając w ich posiadaniu aż do wybuchu ostatniej wojny. Poważnie zniszczony w trakcie działań wojennych został odrestaurowany w części zabytkowej przez Biuro Odbudowy Stolicy z przeznaczeniem na siedzibę Muzeum Ziemi. Prace nad rekonstrukcją pałacyku prowadzone w latach 1948-1950 pod nadzorem architektonicznym Tadeusza Zielińskiego, połączone były z niezbędną adaptacją pomieszczeń dla potrzeb muzealnych. Tu właśnie, w odbudowanym "pałacyku Frascati" przy Alei Na Skarpie udostępniona została publiczności w grudniu 1951 roku pierwsza stała wystawa we własnym gmachu Muzeum Ziemi. Obecnie ten teren to park im. marszałka Rydza-Śmigłego.
Sąsiedni budynek pod adresem Aleja na Skarpie 27 to tak zwana Willa Pniewskiego, na zboczu wąwozu w dawnym ogrodzie "Na Górze", który istniał już w 1781 r. Budynek powstał w latach 1779-1781 r. dla księcia Kazimierza Poniatowskiego podkomorzego Wielkiego Księstwa Litewskiego, starszego brata króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Projektantem był Szymon Bogumił Zug. Po śmierci księcia Kazimierza Poniatowskiego (1800 r.) mieścił przez pewien czas Lożę Masońską. W gmachu tym w 1887 roku zostało otwarte dla publiczności prywatne Muzeum Zoologiczne zainicjowane przez Konstantego Branickiego. W latach 1935-1938 fragmenty dawnej budowli zostały gruntownie przebudowane przez znanego warszawskiego architekta Bohdana Pniewskiego (1897-1965), jednego z najwybitniejszych przedstawicieli modernizmu w Polsce, który mieszkał tam i tworzył do końca życia, choć w czasie drugiej wojny światowej został wraz z rodziną wysiedlony z budynku. Uczestniczył w odbudowie kraju po wojnie. To autor m.in. projektów siedzib Narodowego Banku Polskiego, Polskiego Radia, Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Teatru Wielkiego Opery Narodowej czy Domu Chłopa. Na frontonie Willi Pniewskiego, uważanej za dzieło życia architekta, pod krawędzią balustrady tarasu znajduje się napis SCANDIVS DD AR FX TAMRC+, co oznacza: "Pnący się przebudował świątynię masonów i zamieszkał w niej". W czasie Powstania Warszawskiego, które ropoczęło się 1 sierpnia 1944 roku, budynek był ważnym punktem oporu powstańców, toczących zacięte walki w rejonie ulicy Książęcej i Placu Trzech Krzyży. 12 września 1944 r. ranny tam został nieznany powstaniec z obsługi Piata ostrzeliującego z willi czołgi niemieckie atakujące od strony Sejmu.
Po wykupieniu budynku od spadkobierców w 1966 roku przez PAN willa Pniewskiego została starannie odrestaurowana pod kierunkiem ucznia i współpracownika jej autora, architekta Władysława Jotkiewicza. Znalezione tam ślady powstańczej krwi na podłodze i na parapecie wyłożonej marmurem klatki schodowej zostały zabezpieczone. Że to krew - w 1978 roku potwierdził Instytut Kryminalistyki i Kryminologii Akademii Spraw Wewnętrznych. 21 kwietnia 1980 na klatce schodowej z inicjatywy PAN umieszczono tablicę z napisem: "Utrwalone w marmurze ślady krwi przelanej przez nieznanego Powstańca Warszawy w 1944 roku". W 2004 roku, kiedy obchodzono 60. rocznicę powstania warszawskiego, ślady zabezpieczono szklaną szybą.
Obiekt został przekazany Muzeum Ziemi. W budynku przy Alei Na Skarpie 27 są dziś niektóre pracownie naukowe Muzeum Ziemi, sale wystaw czasowych i sala odczytowa. W lutym 2024 r. Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wszczął postępowania w sprawie wpisania willi do rejestru zabytków, by przeprowadzić m.in. inwentaryzację mebli, choć willa była już wpisana do rejestru pod numerem rejestrowym 338 z 1 lipca 1965 r.
Warszawski słoń leśny Gwidon
W Muzeum Ziemi na wystawie "Wielkie ssaki epoki lodowcowej" prezentowany jest warszawski słoń leśny (łac. Palaeoloxodon antiquus) o imieniu Gwidon. Szczątki wymarłego ssaka z plejstocenu wykopane zostały w Warszawie przy ulicy Leszno wiosną 1962 roku przez robotników, którzy zakopywali rurę ciepłowniczą w pięciometroym wykopie. Część kości rozbili. Wrzawa wybuchła, gdy nauczyciel z prowincji rozpoznał... ząb mamuta i powiadomił "Express Wieczorny". Ocalały: "fragment prawego dolnego zęba trzonowego, kilka fragmentów kości czaszki, trzon prawej łopatki, trzon prawej kości ramiennej oraz lewą panewkę miedniczną. Bezpowrotnemu zniszczeniu uległy: część twarzowa i mózgowa czaszki, żuchwa, dystalna część prawego dolnego zęba trzonowego, lewe skrzydło miednicy, część prawej łopatki oraz kilka kręgów i wiele żeber" - pisał oddelegowany do zbadania znaleziska dr Gwidon Jakubowski z Wydziału Anatomii Zwierząt SGGW. To jego imieniem ochrzczono warszawskiego mamuta.
Znalezisko trafiło ostatecznie do Muzeum Ziemi PAN. W czerwcu 1962 roku przekopano rejon prac ziemnych, znajdując jeszcze trochę kości. We wrześniu w warstwie kościonośnej wykopano kości czaszki oraz "górne trzonowce wraz z podniebieniem twardym i częścią alveoli ciosu oraz cios długości około 2,5 m. Ponadto wydobyto 26 kręgów (na 34 możliwe) nie wliczając w to kręgów ogonowych, których znaleziono 7, lewą łopatkę, pozostałe fragmenty kości ramiennej, liczne żebra oraz kilka kości z odcinków autopodialnych" - jak pisał dr Gwidon Jakubowski. Kości zbadano i opisano. W 2018 roku na kolejne szczątki słonia leśnego natrafiono na budowie drugiej linii metra na Zaciszu. Był to fragment kości żuchwy. Dr Wojciech Borkowski, wicedyrektor Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, uznał wtedy, że był to młody osobnik słonia leśnego sprzed 20 tys. lat. Inne szczątki słonia leśnego znaleziono wcześniej na budowie stacji metra Płocka. Kopia tych kilku kości prezentowana jest na antresoli tej stacji.
Kolekcja głazów narzutowych
W 1974 roku zakończono główny etap zagospodarowania terenów przylegających do obu budynków. Wzniesienie stylowego ogrodzenia i uporządkowanie terenów zielonych stworzyło możliwość urządzenia stałej ekspozycji skał budowlanych Polski oraz zabytkowych głazów narzutowych.
Jest tu całkiem spora kolekcja dużych kamieni, a niektore z nich są wręcz gigantyczne. Wspinać się na ich bokach może nawet dorosła osoba.
W zasadzie to jakby się uprzeć, dałoby się wyznaczyć wspinaczkowe drogi boulderowe na niektórych głazach. Kamienie te są w większości dobrze opisane, oznakowane są także tabliczkami "Pomnik przyrody". Całość świetnie uzupełnia pobliski Park Marszałka Edwarda Rydza Śmigłego, okolice Sejmu i urokliwe, spokojne tyły Nowego Światu i Placu Trzech Krzyży. Blisko stąd przez kładkę do Muzeum Narodowego, a do niedawna i Muzeum Wojska Polskiego, które jednak zostało przeniesione do Cytadeli.
Łakomy kąsek dla konesera
W lipcu 2023 r. prezes PAN prof. Marek Konarzewski przyznał w Radiu Kolor, że instytucji nie stać na jej budynki. Ujawnił, że PAN chce sprzedać budynki zajmowane przez Muzeum Ziemi ze względu na ogromne koszty koniecznych remontów i z powodu obaw spowodowanych rzekomym osuwaniem się skarpy. Wspomniał o likwidacji muzeum. Wybuchła wrzawa, bo willa Pniewskiego to łakomy kąsek. Nie inaczej jest z pałacykiem Branickich. Bohdan Pniewski wierzył, że wnętrze jego willi powinno być dostępne. A sprzedaż i zmiana funkcji może to wykluczyć. Pojawiły się pomysły przekazania willi i pałacyku dla Muzeum Powstania Warszawskiego lub Muzeum Warszawy.
W grudniu 2023 r. prezes PAN zdementował "plotki o wyprzedaży majątku", które sam wywołał i wyjaśnił, że instytucji nie stać na utrzymanie Muzeum Ziemi. Ujawnił plany przekazania budynków Muzeum Techniki. Twierdził, że rozmawiał na ten temat z ministrem edukacji Przemysłąwem Czarnkiem i kultury - Piotrem Glińskim. Jednak po wyborach w 2023 r. doszło do zmiany gabinetu i rozmowy z politykami stanęły. Według prezesa PAN remonty mogą pochłonąć nawet 80 mln zł. W tym samym miesiącu została zwolniona dyrektor Muzeum Ziemi Anna Piątek. Ona z kolei stwierdziłą, że muzeum jest w dobrym stanie i wcale nie wymaga ponoszenia tak ogromnych kosztów. Jaki będzie dalszy los unikatowego założenia i muzeum? Czas pokaże.
Muzeum Ziemi PAN - godziny otwarcia
Na razie Muzeum Ziemi PAN pozostaje otwarte i być może warto je zwiedzić, póki jeszcze to możliwe. Mieści się ono przy Al. Na Skarpie 20/26.
Muzeum Ziemi PAN zaprasza zwiedzających od poniedziałku do piątku, w godz. 9:00-16:00, w soboty i niedziele otwiera się o godz. 10:00, a zamyka o 16:00.
Muzeum Ziemi PAN - bilety
Jakie są cany biletów do Muzeum Ziemi PAN?
- Bilet normalny- 16 zł;
- Bilet ulgowy- 12 zł;
- Bilet rodzinny - 40 zł;
- Bilet asystenta osoby z niepełnosprawnością - 1 zł.
Bilet darmowy przysługuje: w każdy wtorek emerytom i rencistom (trzeba okazać odpowiedni dokument), dzieciom do ukończenia 5. roku życia, dzieciom do lat 12 w Dzień Dziecka
Ostatni bilet sprzedawany jest na pół godziny przed zamknięciem muzeum.
Muzeum Ziemi PAN. Jak dojechać?
Cena biletu wynosi 12 zł dla dorosłych i 6 zł dla dzieci. Zatem trzeba trochę z kieszeni wysupłać, ale jest co oglądać. Nie brakuje niesamowitych minerałów, sporo jest różnorakich kryształów, olśniewa kolekcja bursztynu. Niektóre z eksponatów są całkiem rzadkie. Jak na przykład unikatowe meteoryty.
Aby trafić do Muzeum Ziemi, wystarczy krótki spacer ul. Bolesława Prusa od Placu Trzech Krzyży i pomnika Wincentego Witosa do parku na skarpie wiślanej.
W razie problemów wystarczy kliknąć w Mapy Google.
Biały Pałacyk PAN. Siedziba Muzeum Ziemi.
Niesamowita willa Pniewskiego.
Na placu przed Muzeum Ziemi, leżącym między jego dwoma budynkami przy Alei na Skarpie, znajduje się ekspozycja głazów narzutowych.
 |
| Willa Pniewskiego została zrujnowana w czasie Powstania Warszawskiego. Fot. Muzeum Ziemi |
Zobacz wpisy z Facebooka.
Więcej ciekawych miejsc do odwiedzenia znajdziesz pod adresem www.wycieczkazadyche.pl lub po prostu wycieczkazadyche.pl.
Znasz? Skomentuj!